چکیده

در تاریخ معاصر ایران، روی کار آمدن قاجار از اهمیت ویژه ای برخوردار است. آموزش در دوره قاجار و پیش از آن، از جمله ی طولانى‏ ترین دوره های نظام آموزشى در ایران به شمار مى‏ رود. آموزش ها در ابتدا به شکل آموزش در مکتب‏ خانه ها و تحت نظر آموزش یافتگان حوزه ‏هاى علمیه بوده است که پیوسته نیز مورد انتقاد قرار مى‏ گرفت. در دوران قاجاریه پس از آنکه آرامش نسبی در زمان پادشاهی فتحعلی شاه و ناصرالدین شاه قاجار برقرار شد ، بستری مناسب جهت آغاز تحولاتی در نظام آموزشي و پيدايش مدارس جديد آغاز گردید. یکی از مهمترین دگرگوني هايی که در این دوران در ايران رخ داد اقتباس آموزش و پرورش نوين از اروپا و تلاش شاهان ، به ويژه شماري از دولت مردان براي گسترش آن در کشور بود.  بسیاری از درباریان و روشنفکران که پدیده­ ها و تمدن نو غربی ­را از نزدیک مشاهده کرده بودند و این مشاهدات در اندیشه ­های آن­ها اثر گذاشته بود بعد از بازگشت به کشور ، شروع به انجام فعالیت­ های فرهنگی نموده و از پیشگامان و بانیان مدارس جدید و متحول ساختن نظام آموزشی در ایران شدند. علاوه بر این روزنامه‌هاي عهد قاجار ،  درعرصه‌هاي گوناگون اجتماعي ، سياسي ، اقتصادي و فرهنگي به روشنگري مي‌پرداختند و بسياري از آنها ضمن بحث درباره موضوعات مختلف ، از لزوم و ضرورت تأسيس مدارس جديد و اهميت و تأثير آن در پيشرفت اجتماعي ، سخن گفته و از دستاوردهاي كشورهاي پيشرفته شاهد مي‌آوردند تا انگيزه‌‌اي براي آگاهي و بيداري مردم باشد. نقش روزنامه ها در گسترش مدارس جديد پر واضح بود و چه بسا پا را فراتر از آن هم مي‌نهادند. پس از انقلاب مشروطيت مدارس رشد و گسترش نسبي يافتند . اين رشد در ايالات و ولايات گوناگون فراز و نشيب‌هايي داشت و با توجه به اوضاع سياسي و اجتماعي هر منطقه پيوسته در فراز و فرود بود. این پژوهش که با روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه­ ای صورت گرفته است ، به بررسی و بیان عوامل موثر بر تحول نظام آموزشی در ایران در دوره ی قاجار پرداخته است.

واژگان کلیدی: نظام آموزشی، قاجار، روشنفکران، آموزش و پرورش نوین