چکیده

پژوهش حاضر با هدف بررسی نقش و تاثیر وزارت مالیه در دوران قاجار با روش تاریخی- تحلیلی انجام شد. در این مطالعه ابتدا با جستجو در پایگاه ها و سایت های اینترنتی و بانک های اطلاعاتی و استنادی مانند پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران، SID، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تبیان، مگ ایران با توجه به موضوع انتخابی و تحقیقات پژوهش­های مرتبط جمع آوری شد. ابزار گردآوری اطلاعات از طریق فیش‌برداری از منابع بود. نتایج نشان داد که در دوره قاجار همچون دیگر سلسله های پیشین ماقبل سرمایه­داری ایران، مالیات ارضی منظم­ ترین و مهمترین منبع درآمدی حکومت را تشکیل می­داد. نظام مالیات ستانی، منشاء و میزان آن در این دوره براساس الگوهای کهن نظام زمین ­داری شکل گرفته بود. اما با این حال قاجارها تغییراتی را در این نظام و منشاء و میزان مالیات ایجاد کردند. در دوره مذکور یک رشته عوامل خارجی و داخلی نظام مالیاتی را تحت تأثیر قرار دادند. تحولات اقتصاد جهانی و تأثیرات آن بر اقتصاد ایران و جنگ­ها و درگیری­ های خارجی، از جمله عوامل خارجی تأثیر­گذار بر نظام مالیاتی بودند که در نهایت کاهش تولید و به تبع آن افزایش مالیات را در پی داشتند. چرا که حکومت­ گران قاجار سعی می­کردند هر کاهشی در درآمد خود را با افزایش مالیات، جبران کنند. نقص ­های تشکیلاتی مالیه و مطالبات فوق العاده ­ای که زارعان گرفتار آن بودند همراه با مشکلات سیاسی اجتماعی ، عوامل داخلی تأثیر گذار بر نظام مالیاتی بودند که نتیجتاً به کاهش تولید با افزایش مالیات منجر می­شدند. مجموعه این عوامل خارجی و داخلی با سیاست غلط مالیاتی و عملکرد ضعیف حکومت همراه شد، که دو پیامد مهم را به دنبال داشت. از یک طرف ، حکومت مرکزی از مهم ترین منبع درآمدی خود کمترین استفاده را کرد و ناچار به وام­ های خارجی و واگذاری امتیازات به خارجیان روی آورد.

واژگان کلیدی: مالیات ، وزارت مالیه ، قاجار